Gen Baskın ve Çekinik Olabilir mi? Toplumsal Cinsiyet, Çeşitlilik ve Sosyal Adalet Perspektifinden Bir İnceleme
Toplumdaki Cinsiyet Rollerinin Evrimi ve Genetik Faktörler
Günümüzde genetik farklılıkların toplumsal cinsiyetle ilişkilendirilmesi, bazen karmaşık ve bazen de oldukça basit bir konu gibi görünebilir. Ancak toplumsal yapının şekillendirdiği normlar, bu farkların toplumda nasıl algılandığını ve hangi rollerin “baskın” ya da “çekinik” olarak tanımlandığını etkiler. İnsanların doğuştan gelen özellikleri, örneğin genetik faktörler, cinsiyet rollerini nasıl üstlendikleriyle ilintili olabilir. Ancak, bu özelliklerin toplumsal hayatta nasıl şekillendiği, genetikten çok daha derin bir etkileşimi işaret eder.
İstanbul’un kalabalık sokaklarında, toplu taşımada ya da işyerlerinde sıkça karşılaştığımız bir gerçek var: Herkes kendine has bir duruşa sahip. Bu duruşlar bazen genetik yapıya, bazen de toplumsal beklentilere dayalı olarak şekilleniyor. Erkeklerin güçlü ve baskın, kadınların ise daha çekinik bir şekilde davrandığına dair önyargılar, sıklıkla karşılaştığımız toplumsal normlar arasında yer alıyor. Ancak bu görüşler, biyolojik temele dayanmaktan çok, kültürel ve sosyal dayatmalara dayalıdır.
Baskın ve Çekinik Genetik Çerçevede Ne Anlama Gelir?
Genetik bilimde, “baskın” ve “çekinik” terimleri, belirli özelliklerin bir bireyde nasıl ortaya çıkacağıyla ilgilidir. Baskın bir gen, çiftler halinde bulunan genlerden biri, diğerine baskın çıkarak bu özelliğin bireyde görünmesini sağlar. Çekinik gen ise yalnızca iki çekinik genin varlığında kendini gösterir. Fakat toplumsal yaşamda, baskın ve çekinik kavramları genellikle çok daha soyut bir anlam taşır. Özellikle cinsiyetle ilgili algılarımızda, “baskın” kavramı güç ve otoriteyle ilişkilendirilirken, “çekinik” kavramı, daha edilgen bir tutumla bağdaştırılır.
İstanbul’da sabah saatlerinde toplu taşıma araçlarında gözlemlerim, bu toplumsal algıların ne kadar derin köklere sahip olduğunu bir kez daha gösteriyor. Kadınların çoğu, kalabalık otobüslerde ya da metroda, “görünmemek” adına yerleri ile olan mesafeyi, duygusal ve fiziksel olarak çokça sınırlandırıyorlar. Duruşları, genellikle daha çekingen, daha geri planda olmalarına neden olan bir biçimde. Erkeklerin ise daha rahat, çoğu zaman “baskın” bir tavırla yer işgal ettiklerini gözlemlemek mümkün. Bu toplumsal beklentilerin çoğu, biyolojik farklılıklara değil, toplumsal rollere dayalıdır.
Genetik ve Toplumsal Cinsiyetin Birleşimi
Toplumsal cinsiyetin, bireylerin kişisel özelliklerini nasıl şekillendirdiği, günümüz toplumunun sıkça üzerinde durduğu bir konu. Ancak toplumsal cinsiyet kimliği, biyolojik cinsiyetten çok daha fazlasıdır. İnsanların doğuştan gelen genetik yapılarının ötesinde, çevrelerinin onlara sunduğu baskılar ve fırsatlar, onları hangi rolleri üstlenecekleri konusunda şekillendirir.
Bir diğer önemli gözlem de işyerlerinde karşılaştığımız “baskın” ve “çekinik” rollerle ilgili. Birçok ofis ortamında, genellikle erkeklerin daha “baskın” bir pozisyon aldığı, kadınların ise çoğu zaman bu durumu pasif bir şekilde kabul ettikleri görülür. Kadınların seslerinin genellikle yeterince duyulmadığı, karar mekanizmalarında aktif bir rol üstlenemedikleri durumlarla sıkça karşılaşıyorum. Bu, yalnızca genetik özelliklerin değil, aynı zamanda toplumsal cinsiyetin, daha doğru bir ifadeyle toplumun kadınlardan beklediği “çekinik” tavrın bir sonucu olabilir.
Çeşitlilik ve Sosyal Adaletin Rolü
Toplumda baskın ve çekinik olma durumu, sadece genetik faktörlere bağlı değildir; aynı zamanda toplumsal çeşitlilik ve sosyal adaletin nasıl şekillendiğiyle de doğrudan ilişkilidir. İstanbul gibi büyük bir şehirde, farklı kültürel geçmişlere sahip insanların bir arada yaşadığı ortamda, bu farklar daha net bir şekilde gözlemlenebiliyor. Her bireyin kendi geçmişine, kimliğine ve yaşam tarzına göre şekillendirdiği “baskın” ve “çekinik” tavırları, bazen toplumsal normlar ve bazen de bireysel tercihlerle şekilleniyor.
Çeşitliliği kucaklayan bir toplumsal yapı kurmak, bu kalıplaşmış rolleri kırmaya yönelik bir adımdır. Birçok sivil toplum kuruluşunda, kadınların ve LGBT+ bireylerinin daha fazla yer alması, kendilerini daha baskın bir şekilde ifade etmeleri için fırsatlar yaratılmaya çalışıyor. Bu süreç, genetik faktörler kadar toplumsal cinsiyetin, bireylerin kendilerini ifade etme biçimlerini nasıl şekillendirdiğini de gözler önüne seriyor.
Sonuç: Genetik ve Toplumsal Cinsiyetin Etkileşimi
Sonuç olarak, genetik faktörler ve toplumsal cinsiyetin bir arada şekillendirdiği baskın ve çekinik roller, bireylerin toplumsal hayatta nasıl yer alacaklarını belirlerken önemli bir rol oynar. Ancak bu süreç, biyolojik farklılıkların ötesine geçer; toplumsal yapının ve kültürün şekillendirdiği normlar, bireylerin kendilerini nasıl ifade ettikleri üzerinde belirleyici olur. Günümüz dünyasında, farklı grupların bu normlarla nasıl mücadele ettiğini ve kendi kimliklerini nasıl daha baskın bir şekilde ortaya koyduklarını gözlemlemek, toplumsal değişim ve sosyal adaletin önemini bir kez daha hatırlatıyor.